Koncentrejo Dachau
La koncentrejo Dachau [DAĥaŭ] - germane Konzentrationslager Dachau, mallonge KZ Dachau, ekzistis inter la 22-a de marto 1933 ĝis la liberiĝo de la tie malliberigitoj fare de la 7-a, "eŭropa", unuego de la usona armeo la 29-an de aprilo 1945. La nazia reĝimo de Adolf Hitler ĝin starigis jam malmultajn semajnojn post akaparo de la potenco en Germanio. Estis la unua seninterrope aktiva nazia koncentrejo kaj tial iĝis unu el la plej konataj koncentrejoj de la diktatura reĝimo. Per sia aktiva periodo de pli ol 12 jaroj ĝi funkciis pli ol duoble longan tempon ol la plej multaj koncentrejoj de Nazia Germanio.
| Koncentrejo Dachau | ||||
|---|---|---|---|---|
|
| ||||
| La gardoturo B de la koncentrejo, aprile 1945 | ||||
| Naziaj koncentrejoj • krimoj kontraŭ la homeco • ŝtata krimo | ||||
| situo | apud la urbo Dachau en Bavario | |||
| aktiva inter | la 22-a de marto 1933 kaj la 29-a de aprilo 1945 | |||
| koordinatoj | 48° 16′ 13″ N, 11° 28′ 5″ O (mapo)48.27027777777811.468055555556Koordinatoj: 48° 16′ 13″ N, 11° 28′ 5″ O (mapo) | |||
| ||||
| ||||
La instalaĵo situis proksimume 20 kilometrojn nordokcidente de Munkeno. Unue ĝi servis al malliberigo de politikaj kontraŭuloj de la nazia sistemo. Heinrich Himmler, en 1933 la Reichsführer SS kaj policestro de Munkeno, ordonis ĝian konstruon oriente de la urbo Dachau sur la areo de eksa municia fabrikejo.
Post la disbato de la konkurenca nazia organizaĵo SA en 1934 kadre de la nokto de la longaj tranĉiloj, Himmler planis pligrandigon de la koncentrejo. En 1937 komencis la pligrandigaj konstrulaboroj. La organiza strukturo estis modelo por multaj aliaj pli postaj naziaj koncentrejoj. La reĝimo prezentis ĝin kiel "modelan koncentrejon", ekzemple per plibeligitaj fotoj.
En la koncentrejo edukiĝis kaj trejniĝis la gardistoj kaj funkciuloj de pli postaj amasmurdaj koncentrejoj. La koncentrejo Dachau mem ne estis ekstermejo, kvankam en neniu alia nazia koncentrejo neniom da homoj murdiĝis individue pro politikaj motivoj.
Post la Kristala nokto en 1938 pli kaj pli malliberiĝis ankaŭ judoj kaj aliaj persekutitoj, kaj post la komenciĝo de la Dua Mondmilito aldoniĝis homoj el la nazie okupitaj regionoj de Mez-Orienta Eŭropo. Kiel "modela koncentrejo" la ejo estis la unua loko en Nazia Germanio, en kiu SS-komandisto estis la sola decidanto kaj ĉiu ĝenerala juro ne validis: kreiĝis "ŝtato en ŝtato", en kiu arbitre kaj sen ajna atento de homaj rajtoj aŭ naciaj leĝoj malliberiĝis, persekutiĝis kaj murdiĝis homoj.
El la sume almenaŭ 200 000 malliberigitoj en Dachau surloke mortis proksimume 41 500.[1] Multaj pliaj tamen fortransportiĝis al la ekstermejoj kaj tie mortis.
Malliberuloj de Dachau
redakti
- Alfred Andersch . germana verkisto
- Alois Andritzki - La beata sorabo (naskiĝinta la 2-an de julio 1914 en Radibor, murdita la 3-an de februaro en la Koncentrejo Dachau) estis katolika pastro kaj martiro.
- Bruno Bettelheim - aŭstra psikoanalizisto
- Edouard Daladier - franca politikisto, ministeria prezidanto kaj historiisto. Li reprezentis Francion en Munkena interkonsento.
- György Goldmann- hungara skulptisto
- Ferenc Jahn - hungara komunista kuracisto
- Johano Mario Miĥaelo Kowalski aŭ Maria Michał Kowalski, la kristana mariavita arĥiepiskopo d-ro Martiro kaj Doktoro de la Eklezio; esperantisto mortigita la 26an de majo 1942 en la koncentrejo Dachau
- Gyula Kulich - hungara esperantisto, komunisto
- Carl Lampert - katolika pastro el Aŭstrio. Lia beatigo okazis en la 3.11.2011 en Dornbirn.
- Martin Niemöller - elstara germana antifaŝista teologo kaj pastro, fondinto de Konfesanta Eklezio, prezidanto de la Monda Konsilio de Eklezioj.
- Francis August Prengel - pola astrologo kaj esperantisto el Bydgoszcz
- Ferenc Révész - hungara socialdemokrato
- Stefan Starzyński – pola oficiro, politikisto, ekonomikisto, publicisto, en la jaroj 1934–1939 urbestro de Varsovio kaj ties defendanto en 1939.
- Engelmar Hubert Unzeitig - romkatolika sacerdoto kaj ordenulo el la vico de Sudetaj germanoj kaj oponanto de naziismo. Li mortis nelonge antaŭ liberigo en la koncentrejo Dachau, kie kelkaj samprizonuloj konsideris lin sanktulo kaj nomis lin Anĝelo el Dachau.
- Marian Żelazek– pola monaĥo, Misiisto de la Dia Vorto en Barato.
La 20-an de majo 1940 estis arestita kaj forveturigita al koncentrejo Dachau. Ekde aŭgusto ĝis decembro 1941 restadis en alia koncentrejo Mauthausen-Gusen, kaj poste denove en Dachau ĝis ties liberigo fare de usonanoj la 29an de aprilo 1945.
Engelmar Hubert Unzeitig - romkatolika sacerdoto kaj ordenulo, sudeta germano kaj oponanto de naziismo |
Marian Żelazek, pola misiisto |
Alois Andritzki, beata sorabo, katolika pastro kaj martiro (nask. 1914 en Radibor, murdita 28-jara februare 1943 en Dachau) |
Stefan Starzyński, urbestro de Varsovio |
.jpg){kind=link}
.jpg){kind=link}
Reprezalioj
redakti17.02.1941: En la koncentrejo pereis pola pastro Tadeusz Gałdyński
Esperantistoj mortigitaj en Koncentrejo Dachau
redakti.jpg){kind=link}
- Pola kristana episkopo-esperantisto, Johano Mario Miĥaelo Kowalski, aŭ Maria Michał Kowalski tamen la ĝusta nomo estis: Jan Kowalski (naskiĝis la 25-an de decembro 1871, mortis la 26-an de majo 1942 en NS-Kötungsanstalt Hartheim / en la koncentrejo Dachau) estis arĥiepiskopo, ĉefulo de la kristana mariavita religio, loĝis en Płock, Pollando.
Laŭ lia ordono ĉiuj mariavitaj pastroj devas posedi Esperanton kaj en ĉiuj mariavitaj lernejoj Esperanto estas instruata. Postmorte nomita la Santo Subito (Tuja Sanktulo) kaj estas la Martiro kaj Doktoro de la Eklezio, plu legu en Mariavitismo.
- Hungara esperantisto Gyula Kulich, hungara kuracisto Ferenc Jahn kaj hungara skulptisto György Goldmann.
- Franciszek Prengel, pola astrologo kaj esperantisto el Bydgoszcz
Memorigo
redaktiMartir-Tago de Pola Klerikaro (en la koncentrejo germanoj murdis 1034 klerikojn, en tio 868 polojn) - fiksita de Pola Episkoparo en 2002
Bibliografio
redakti- Edmund Chart, Spis pomordowanych Polaków w obozie koncentracyjnym Dachau (Listo de murditaj poloj en la koncentrejo Dachau). Dachau 1946
Eksteraj ligiloj
redakti- Stanislavo Belov (2019-05-07) Hitler kaputt! (esperante). Blogger. Arkivita el la originalo je 2019-05-14. Alirita 2019-05-14 . (inkluzive pri la liberigo de la koncentrejo)