1926 сыл

1926 сыл.

• Тохсунньу 5 — ВКП(б) Саха сиринээҕи обкомын бюрота "Балаҕаны хотонтон араарар туһунан" уураах таһаарбыт.
• Тохсунньу 23 — Ньылхаҥҥа Бары тоҥустар иккис сийиэстэрэ арыллыбыт. Манна Саха АССР дьокутааттара кыттыыны ылбыттар. Сүрүн ырытыллыбыт боппуруос: тоҥустар уонна сэбиэскэй былаас. Саха хомуньуустара бу иннинэ саҕаламмыт тоҥус бастаанньатын уҕарыта сатаабыттар, тоҥустар буоллаҕына сэбиэскэй былаас туох да үчүгэйи аҕалбата диэн санааларын уларыппатахтар.

• Олунньу 1 — Киргизскай АССР төрүттэммит.

• Олунньу 26 — Баку куоратыгар Бүтүн Союзтааҕы тюркологтар съездтэрэ саҕаламмыт, кулун тутар 6 күнүгэр түмүктэммит. Бу съезкэ чуолаан түүр омуктарын суруктарын-бичиктэрин уонна литэрэтиирэлэрин сайыннарыыга болҕомто уурбут. Съезкэ Саха сириттэн Исидор Барахов, Анемподист Софронов уонна Георгий Сивцев кыттыбыттар.

• Кулун тутар 2 — ССКП Саха сиринээҕи обкуома Дьокуускайдааҕы судаарыстыбаннай кинигэ кыһатын тэрийэр туһунан быһаарыы ылыммыт, бу быһаарыы САССР бырабыыталыстыбатын от ыйын 30 күнүнээҕи уурааҕынан (М. Аммосов илии баттааһыннаах) олоххо киирбитэ. Кыһа кэлин 90-с сылларга "Бичик" диэн ааттаммыта, 2021 сыллаахха "Айар" диэн буолбута.
• Ыам ыйын 12 — Польшаҕа переворот буолбут, Польша урукку Начальнига (1918-22 сс. дойду баһылыга), кэлин аармыйа генштабын салайааччыта, маршал Юзеф Пилсудскай былааска төттөрү кэлбит, авторитарнай режими олохтообут.
• Сайын — Незаметнай бириискэҕэ маҥнайгы драга үлэҕэ киирэр.

• Ыам ыйын 12 
  • Польшаҕа переворот буолбут, Польша урукку Начальнига (1918-22 сс. дойду баһылыга), кэлин аармыйа генштабын салайааччыта, маршал Юзеф Пилсудскай былааска төттөрү кэлбит, авторитарнай режими олохтообут.
  • Италияҕа тутуллубут Norge дирижабль Хотугу полюс үрдүнэн көппүт бастакы аал буолбут.

• От ыйын 30 — Саха АССР бырабыыталыстыбатын уурааҕынан (М. Аммосов илии баттааһыннаах) Дьокуускайдааҕы судаарыстыбаннай кинигэ кыһата тэриллибитэ (билиҥҥитэ «Бичик» национальнай кинигэ кыһата). Бастакы тэрийээччилэринэн уонна салайааччыларынан суруйааччылар П. А. Ойуунускай, Күндэ, Эллэй, Күннүк Уурастыырап, суруналыыс, тылбаасчыт С. Г. Потапов уонна да атыттар буолбуттара. Онтон саҕалаан Саха АССР суруйааччылара бары кэриэтэ бу тэрилтэҕэ араас кэмҥэ үлэлии сылдьыбыттара

• Алтынньы 14 — "Чолбон" сурунаал маҥнайгы нүөмэрэ тахсыбыт. Сурунаал аата хаста даҕаны уларыйа сылдьыбыт: 1930-1937 сc. — "Кыһыл ыллык", 1938-1940 сc. — "Художественная литература", 1940-1998 сc. — "Хотугу Сулус", уонна 1999 сылтан ыла "Чолбон" диэн бастакы аата төннөрүллүбүт. Маны таһынан 1956 сылтан ыла "Хотугу Сулустан" нууччалыы "Полярная звезда" сурунаал туспа барбыт.

• Сэтинньи 2 — саха тылынан тахсар уус-уран литэрэтиирэ сурунаала "Чолбон" төрүттэммит. Саха АССР обкуомун бүрүөтүн 107 нүөмэрдээх боротокуолугар олоҕуран "Саха омук" култуура-сырдатар уопсастыба уонна Үөрэҕирии, доруобуйа харыстыабылын наркоматын кыттыгас таһаарыыларын быһыытынан олохтоммута. Төрүттээччилэринэн суруйааччы Алампа (сурунаал бастакы эрэдээктэрэ), литэрэтиирэ кириитигэ Василий Леонтьев, тылбаасчыт Алексей Бояров буолбуттара.
• Сэтинньи 10 — 24 саастаах ВКП(б) Верхоянскай уокуруктааҕы кэмитиэтин сэкиритээрэ Афанасий Новгородов, кэлин биллиилээх учуонай буолбут. Бастакы уокуруктааҕы ВКП(б) конференциятын тэрийэн сэтинньи 10-18 күннэригэр ыыппыта.

• Ахсынньы 6 — Саха АССР Үөрэх уонна Доруобуйа харыстабылын наркоматын дьаһалынан Саха национальнай труппатын оннугар Саха судаарыстыбаннай национальнай тыйаатыра тэриллибит.

• Ахсынньы 17 — ССРС-ка бастакы бүтүн сойуустааҕы биэрэпис саҕаламмыт. Саха АССР-га усулуобуйа ыараханын иһин биэрэпис киин оройуоннарга саас, онтон хоту оройуоннарга күһүн биирдэ түмүктэммитэ.
• Ахсынньы 26 — Төмтөөн оройуонун бастакы сийиэһэ буолбут. Олохтоохтору сэбиэскэй былаас соруктарын кытта аан бастаан билиһиннэрбиттэр. 13 киһилээх ситэриилээх кэмитиэт (исполком) талыллыбыт, кини иһигэр үс хамыыһыйа баар буолбут: санитарнай, пожарнай уонна сыана хамыыһыйата.
• Ахсынньы 29 — Төмтөөн оройуона тэриллибитэ, киинэ Якут диэн суол станциятыгар буолбута (1927 сыллаахха улуус киинэ Нагорнай бөһүөлэккэ көһөрүллүбүтэ).

• Каратаев Василий Осипович (1926 — 1980), олоҥхоһут.
• Новгородцев Павел Андреевич — Социалистическай Үлэ Геройа.

• Тохсунньу 20 — Ксенофонт Пшенников, скульптор, 1968 сыллаахтан ССРС Худуоһунньуктарын Сойууһун чилиэнэ, Саха АССР ускуустубатын үтүөлээх дьайыксыта, Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай худуоһунньуга. Өлүөхүмэ улууһуттан төрүттээх. 2021 с. балаҕан ыйын 2 к. 95 сааһыгар өлбүт.
• Олунньу 15 — Михаил Тарабукин — биллиилээх сылгыһыт, Уус-Алдан улууһун Тиит Арыы нэһилиэгин Ытык олохтооҕо, Аҕа дойду улуу сэриитин кытыылааҕа.

• Кулун тутар 24 — Попова Марина Константиновна — ырыаһыт, Саха АССР норуот артыыһа.
• Муус устар 3 — Луконина Воля Анфимовна — Социалистическай Үлэ Геройа, геолог.

• Муус устар 21 — Елизавета II, 1952 сыллаахтан Улуу Британия ыраахтааҕыта

• Ыам ыйын 5 — Сыромятников Георгий Саввич (05.05.1926—02.02.1991) — литературовед, литератураны ырытааччы.

• От ыйын 30 — Афанасий Федоров — кылгас, ол гынан баран чаҕылхай уонна таһаарыылаах олоҕу олорбут саха прозаига. 11 сыл иһигэр сүүстэн тахса кэпсээн, үс сэһэн, хас да дыраама уонна ситэриллэ илик роман суруйан хаалларбыт. А. Федоров "Оҕуруотчут" диэн бастакы кэпсээнэ өрөспүүбүлүкэтээҕи бастыҥ айымньы диэн күрэскэ үһүс бириэмийэни ылбыта уонна 1948 сыл кулун тутар 21 к. "Кыым" хаһыакка бэчээттэммитэ.

• Атырдьах ыйын 29 — Маркин Сергей Николаевич, 1979 — 1989 сыллардаахха Саха АССР Миниистирдэрин Сэбиэтин бэрэссэдээтэлэ.
• Алтынньы 6 — Сергеев Михаил Семенович — Социалистическай Үлэ Геройа.
• Алтынньы 14 — Осипов Николай Федотович — Чоомуут, ырыаһыт, оһуокайдьыт.
• Сэтинньи 30 — Каримова Салима Сафиевна — Социалистическай Үлэ Геройа, геолог.

• Голубев Александр Ефимович - медицина доктора, гистология профессора, Саха сиригэр XIX үйэҕэ быраастаабыт киһи.
• Бэс ыйын 6 — Москуба куоракка саха литератууратын төрүттээччилэриттэн биирдэстэрэ, поэт, философ Өксөкүлээх Өлөксөй ыалдьан өлбүт.
• От ыйын 23 — Виктор Васнецов (1848 төр.) — нуучча худуоһунньуга уонна архитектора. Устуоруйаҕа уонна фольклорга олоҕуран суруйбут хартыыналарынан биллэр.

• Калашников А. А. Якутия. Хроника, факты, события: 1917-1953 г. ч.2. — Дьокуускай: Бичик, 2004.