Misri ya Kale

Lugha ya Misri ya Kale ilibadilika kwa maelfu ya miaka, ikiwa na hatua tofauti kutoka aina zake za mwanzo hadi ilipobadilishwa na lugha nyingine. Kimisri ni sehemu ya familia ya lugha za Afro-Asiatiki, na mfumo wake wa maandishi ni miongoni mwa mifumo ya kale zaidi inayojulikana duniani.^[1]

Lugha ya Kimisri kwa kawaida hugawanywa katika hatua tano kuu za kihistoria:

• • 1. Kimisri cha Kale (takriban 2700–2000 KK) – Hatua ya kwanza iliyorekodiwa, inayopatikana katika maandishi ya Piramidi na maandishi mengine ya Ufalme wa Kale.
  • 2. Kimisri cha Kati (takriban 2000–1350 KK) – Kipindi cha lugha ya fasihi, kilichotumika katika maandiko ya kidini, fasihi, na maandishi ya kumbukumbu.
  • 3. Kimisri cha Mwisho (takriban 1350–700 KK) – Ilianza wakati wa Ufalme Mpya na kuwa lugha ya mazungumzo, inayoonekana katika maandishi ya kiutawala na fasihi.
  • 4. Demotiki (takriban 700 KK–300 BK) – Lugha ya maandishi ya mwandiko wa haraka iliyotumika wakati wa Kipindi cha Mwisho, utawala wa Waptolemaio, na enzi za mwanzo za Warumi.Hadithi nyingi zilizoandikwa kwa maandiko ya Demotiki wakati wa kipindi cha Ugiriki na Roma ziliwekwa katika enzi za kihistoria za awali, wakati Misri ilikuwa taifa huru likitawaliwa na farao wakuu kama Ramesses II.
  • 5. Kikoptiki (takriban 300 BK–1200 BK) – Hatua ya mwisho ya lugha ya Kimisri, iliyoandikwa kwa herufi za Kigiriki zenye alama za ziada za Demotiki.

Kikoptiki kiliendelea kutumika kama lugha ya kidini ya Kanisa la Kikoptiki na bado hutumika katika muktadha wa kidini leo.

Kimisri cha Kale kiliandikwa kwa kutumia mifumo mbalimbali ya uandishi:

• • Hieroglifia – Mfumo maarufu zaidi, uliotumika kwa maandishi ya kidini na kumbukumbu za kifalme.
  • Hieratiki – Aina ya mwandiko wa mkono wa hieroglifia, iliyotumiwa katika maandishi ya kila siku kwenye papyrus.
  • Demotiki – Mfumo wa maandishi wa baadaye, wa mwandiko wa haraka zaidi, uliotumiwa kwa shughuli za kiutawala na maandiko ya fasihi.
  • Alfabeti ya Kikoptiki – Iliyotokana na Kigiriki, iliashiria hatua ya mwisho ya lugha ya Kimisri.

Kimisri ni moja ya lugha zilizoandikwa kwa muda mrefu zaidi katika historia. Ilichangia msamiati katika Kigiriki na Kilatini na ikaathiri lugha zilizofuata nchini Misri, ikiwemo Kiarabu baada ya uvamizi wa Kiislamu. Leo, Kikoptiki kimebaki kama lugha ya kidini, huku Wamisri wa kisasa wakizungumza Kiarabu.

Utamaduni wa Misri ya Kale ulikuwa umejikita katika dini, sanaa, mila za kijamii, na desturi zilizounda maisha ya kila siku. Kwa maelfu ya miaka, Wamisri walitengeneza mitindo ya kipekee ya kisanaa, imani za kidini, desturi za mazishi, na burudani ambazo ziliathiri ustaarabu wa baadaye.

Utamaduni wa Misri ya Kale ulikuwa wa kidini sana, ukiwa na mfumo wa imani wa kuabudu miungu mingi kama vile Ra, Osiris, Isis, na Anubis. Ibada za kidini zilihusisha taratibu za hekalu, sherehe, sala, na sadaka kwa miungu. Farao aliaminika kuwa mtawala wa kimungu aliyedumisha utaratibu wa ulimwengu (ma’at).

Maisha baada ya kifo yalikuwa sehemu muhimu ya imani za Wamisri. Walifanya hifadhi ya miili kwa njia ya mumiani ili kuandaa wafu kwa ulimwengu mwingine na kuwazika pamoja na chakula, hazina, na maandiko kama Kitabu cha Wafu kilichowaelekeza katika safari ya akhera.

Sanaa ya Wamisri ilifuata taratibu kali, ikionyesha watu kwa wasifu maalum wenye uwiano wa alama. Sanaa hii mara nyingi ilionyesha farao, miungu, na maisha ya kila siku kupitia michoro, sanamu, na michongo ya kuta katika mahekalu na makaburi. Rangi zilikuwa na maana maalum, kama kijani kwa rutuba na nyeusi kwa ulimwengu wa wafu.

Usanifu majengo wa Kimisri ulikuwa wa kifahari, ukihusisha piramidi, mahekalu, na makaburi yaliyotengenezwa kwa heshima ya miungu na watawala. Piramidi Kuu ya Giza, mahekalu ya Karnak na Luxor, pamoja na Bonde la Wafalme ni miongoni mwa majengo ya kihistoria yanayojulikana zaidi hadi leo.

Jamii ya Wamisri ilikuwa na mfumo wa tabaka, huku farao akiwa kileleni, akifuatwa na makuhani, waandishi, mafundi, wakulima, na wafanyakazi wa kawaida. Wanawake walikuwa na haki zaidi ikilinganishwa na jamii nyingi za kale, na baadhi yao walitawala kama farao, kama vile Hatshepsut na Cleopatra.

Mavazi yalitengenezwa kwa kitani, ambapo wanaume walivaa vitambaa vifupi (kilts) na wanawake mavazi marefu yanayoning’inia. Wote wanaume na wanawake walitumia vipodozi, hasa kohl ya macho, ambayo iliaminika kuwa na faida za ulinzi na urembo. Vito vya thamani kama dhahabu na mawe ya thamani yalivaliwa sana.

Burudani zilijumuisha muziki, dansi, na michezo. Wamisri walicheza michezo ya bodi kama Senet na walitumia ala za muziki kama zeze, filimbi, na ala za kupiga ngoma katika sherehe na ibada za kidini.

Desturi za mazishi zilikuwa za kifahari, hasa kwa familia za kifalme na watu wa tabaka la juu. Makaburi yalijazwa na vitu vya thamani, maandiko ya kidini, na hirizi za ulinzi. Mumiani zilifanywa ili kuhakikisha roho inasafiri salama kuelekea maisha ya baada ya kifo. Viungo vya mwili viliondolewa na kuwekwa kwenye vyombo maalum vinavyoitwa mitungi ya canopic.

Kaburi la Tutankhamun, lililogunduliwa mwaka 1922, ni moja ya maeneo maarufu zaidi ya mazishi, likionyesha utajiri wa desturi za mazishi za Kimasri.

Historia ya Misri hugawiwa kufuatana na nasaba za wafalme wake ambao kwa jumla zilikuwa 31. Kuna ugawaji wa kimsingi kwa vipindi vikuu vitatu:

• Himaya ya Kale ya Misri (3200 KK - 2100 KK)
• Himaya ya Kati ya Misri (2100 KK - 1500 KK)
• Himaya Mpya ya Misri (1500 KK - 332 KK)

Siku hizi wanahistoria wamezoea ugawaji wa undani zaidi, ilhali miaka ya kuanza na kuishia mara nyingi hayana uhakika.

• Historia ya awali ya Misri: 4000 KK hivi
• Kipindi kabla ya maungano ya Kusini na Kaskazini: ca. 4000 KK – 3100 KK
• Kipindi cha nasaba za kwanza: 3100 KK– 2700 KK (nasaba 1 na 2)
• Himaya ya Kale: 2686 KK –2181 KK (nasaba ya 3 – 6)
• Kipindi cha kwanza cha mpito: 2216–2137 KK hivi (nasaba ya 7 - 11)
• Himaya ya Kati: 2137–1781 KK hivi (nasaba ya 11 - 12)
• Kipindi cha pili cha mpito: 1648–1550 KK hivi (nasaba ya 13 – 17)
• Himaya Mpya: 1550–1070 KK hivi (nasaba ya 18 – 20)
• Kipindi cha tatu cha mpito: 1070–664 KK hivi (nasaba ya 21 - 25)
• Kipindi cha mwisho: 664–332 KK hivi (nasaba ya 26 – 31)
• Kipindi cha Wagiriki: 332 KK - 395 n. Chr (nasaba ya Ptolemayo)