тоб
[edit]
Морфологик ва синтактик хусусиятлари
[edit]тоб
Айтилиши
[edit]Этимологияси
[edit]ТОБ И Бу тожикча от 'куч', 'токат' маъноларини англатади (ТжРС, 395). Ўзбек тилида Тобгш қочди, Тобим йўқ каби жумладар таркибида ишлатилади; ўзбек сўзлашув тилида бу жумладар таркибидаги б товуши в товушига алмаштириб айтилади: Товим қочди каби (ЎТИЛ, ИИ, 193).
Ўзбек тилининг этимологик луғати (ИИИ-жилд) маълумотларидан фойдаланилган; қ. Адабиётлар рўйхати.
Маъновий хусусиятлари
[edit]Маъноси
[edit]форс. – куч-қувват, чидам, дармон; иссиқлик; ёниш, ёғду; дард, азоб;
1. Киши организмининг ҳолати; соғлиқ. {{мисол|Тобим яхши. Тоби дуруст эмас. ◆ Ота, тобингиз жойидами? — деб сўради йигит ташвишланиб. М. Исмоилий, „Фарғона тонг отгунча“ .
2 Меъёрига етиш, етилиш (етилганлик) даражаси, ҳолати. ◆ -Ернинг тоби бундан ор-тиқ бўлмайди, — деди у синовчан назар билан ёнидагиларга қараб. Р. Файзий, „Чўлга баҳор келди“ . ◆ Ҳосил мўл, тобида силос қил-масак, шираси камайиб, бурди кетади. Ф. Ну-руллаев, „Бўз йигит“ . ◆ Сайислар билади отнинг тобини. Эргаш Жуманбулбул ўғли .
3. кўчма Хоҳиш-истак, майл, рағбат. ◆ Ишга тобинг борми, жиян? Ойбек, „Танланган асарлар“ . ◆ На ўқишга, на юмушга тоби йўқ, таъби нозик.. "Гулдаста" .
4. Чидам, тоқат. ◆ Тоб бермоқ. шш Отангга берма азоб, Азобга қолмаган тоб. Ҳ. Олимжон .
5. Тафт, дам. ◆ Қорамтир, қўнғир, пушти булут карвонлари гўё қизил шуъла тобидан шарққа шошшшб қочар эди. П. Турсун, „Ўқи-тувчи“ .
6. шв. Худди, нақ. ◆ Сен опанг Жумагулнинг тоб ўзисан, лекин бир озгина фарқинг бор, холос. Ж. Шарипов, „Хоразм“ .
- Тоби айнимоқ (ёки қочмоқ) ёхуд тоби келишмаслик Соғлиғи салбий томонга ўз-гармоқ, соғлиғи ёмонлашмоқ. Шу кунда сад ◆ тобим айниб юрибди. Ўлиб-нетиб қолсам.. С. Аҳмад, „Уфқ“ . ◆ Жиндай тобим келишмай қол-ди.. А. Мухтор, „Бўронларда бордек ҳаловат“ . ◆ Ўриклар данак қотирганда тобим қочиб қол-ди. М. Мансуров, „Ёмби“ . Тоби йўқ Соғлиғи дуруст эмас; касал, бетоб. ◆ Бунине олдидан кетолмай қолдим, ота, тоби йўқ. А. Мухтор, „Чинор“ .
- Тобига етмоқ (ёки келмоқ) Фойдаланиш, ишлатиш учун тайёр ҳолга етмоқ (келмоқ); етилмоқ. ◆ Кечагина пахталари бодроқдай очи-либ ётган далалар шудгордан кейин қор ос-тида бўрсиллаб ётибди, тобига етаяпти. Газетадан . ◆ Сўфининг танларига бирдан ўт туташгандай бўлди. Бутун вужуди қизиган танурдай [тандирдай] тобига келган эди. Чўлпон, „Кеча ва кундуз“ . ◆ Балиқ шўрва келди тобига чоғи, Дастурхонга чўкди овчилар шу чоқ. М. Икром, „Балиқовида“ .
- Тоб бермоқ Туриш бермоқ; чидамоқ. ◆ Низомиддинов унинг ўтли қарашига тоб беролмай, аста-аста юриб, дарвозадан чиқ-ди. С. Аҳмад, „Ҳукм“ . Тоби йўқ Чидамайди. ◆ Лаънатининг хотин олишга ихлоси баланд-у, катта чиқимга тоби йўқ. П. Турсун, „Ўқи-тувчи“ .
- Тоб бермоқ Тафтига (дамига) тутмоқ; тобламоқ (тобланмоқ). ◆ Мана, кўз ўнгимизда қуёшнинг ҳаётбахш тафтига тоб бериб, кенг пичанзор водий ястаниб ётибди. Газетадан .
- Тоб ташламоқ 1) айниб, қинғир-қий-шиқ, эгри-бугри бўлиб қолмоқ (асосан ҳўл ёғоч, эшик, ром ва шу кабилар ҳақида). ◆ Эшик тоб ташлабди. Ш 1◆ Дангаса меҳнат учун бермай-ди тоб, Офтобда ҳўл ёғоч ташлайди тоб. Хабибий . ◆ Икки зинадан кўтарилди. Тоб ташлаб, тахталарининг ораси очилиб қолган юп-қа эшикка рўпара бўлди. С. Нуров, Нарвой; 2) кўчма айниб, лоқайд, суст бўлиб қол-моқ; путурдан кетмоқ. ◆ Келдиёров уларни гап билан узиб олди: -От-улов баҳона, ўзларинг тоб ташлаб қолгансизлар. "Муштум" . ◆ Чол ҳали-бери тоб ташламасди. Кенжамиз ава-рияда нобуд бўлгандан сўнг синиб қолдилар. Н. Қобил .
- Тобга олмоқ Тобига келтириш ҳа-ракатини қилмоқ; тобламоқ. ◆ Шуйтиб к,ис-таб йўл тортди, Тобга олиб Ғиротди. Эргаш Жуманбулбул ўғли . Шу тобда Ҳозирнинг ўзида, шу вақтда. ◆ Лекин шу тобда қизнинг бағрини бир нарса қаттиқ ўртади вауўкириб йиғлаб юборди. "Ёшлик"
Синонимлари
[edit]Антонимлари
[edit]ТОБ. Ўзбек тилининг изоҳли луғати (2022) маълумотларидан фойдаланилган; қ.Адабиётлар рўйхати.
Таржималари
[edit]Русча ру
тоб И
1 здоровье; ◆ тобим қочиб (или айииб) турибди мне нездоровится; я плохо себя чувствую; ◆ унинг бугун тоби йўқ он сегодня нездоров;
2 готовность, зрелость; ◆ ернинг тоби готовность почвы (для вспашки или сева); ◆ тобига келмоқ вызревать, созревать, наливаться; доходить до готовности; ◆ тобидан ўтмоқ 1) перезреть; ◆ тобидан ўтган қовун перезрелая дыня; 2) утратить состояние готовности, пригодности, засыхать; ◆ ер тобидан ўтиб кетибди почва уже засохла; ◆ чой совиб қолибдими? - Йўқ, жуда тобида чай остыл? - Нет, в самый раз (т. е. не горячий и не холодный);
3 желание, охота; ◆ Ишга тобинг борми, жиян? (Ойбек, «Ќутлуѓ ќон») Есть ли у тебя, племянник мой, желание работать?; ◆ жан-жаллашишга кимнинг тоби бор! кому же охота скандалить!;
4 терпение, выдержка; ◆ Отангга берма азоб, Азобга қолмаган тоб («Семурѓ») Не мучь своего отца, Нет сил терпеть мучения; ◆ тоб кетирмоқ (или бермоқ) терпеть, выносить, переносить, выдерживать; крепиться; ◆ иссиққа тоб кетира олмайман я не выношу жары; ◆ тоб-тоқат терпение, выдержка; ◆ ... Қултойда тоб-тоқат қолмади... («Алпомиш») ... у Култая лопнуло терпение; ◆
- тоб ташламоқ коробить, коробиться; ◆ эшик тоб ташлабди дверь покоробилась.
тоб ИИ
пора, момент, время; ◆ шу тобда сейчас, в данный момент; ◆ Ҳамид шу тобда умрининг ярмини беришга ҳам тайёр эди (А. Ќаћћор, «Сароб») Сейчас Хамид был готов даже отдать половину своей жизни; ◆ шу тобгача до сего времени, до сих пор; ◆ шу тобдан бошлаб начиная с этого момента; ◆ ўша тобда в тот момент, в ту пору; ◆ тобида вовремя.