Պենելեոս

Պենելեոս (հին հունարեն՝ Πηνέλεως), հին հունական դիցաբանության կերպար Բեոտիայից։ Հոմերոսի Իլիականում առաջին անգամ հիշատակվել է որպես Տրոյական պատերազմի ժամանակ որպես Բեոտիացիների հրամանատար, ով մի քանի սխրանքներ է կատարել Իլիոնեոսի և Լիկոնի սպանության ժամանակ։ Տրոյական ձիով Տրոյա մտած ռազմիկներից մեկը։ Քաղաքի գրոհի ժամանակ սպանվել է։ Պենելեոսը համարվել է Թեբայի թագավորների դինաստիայի հիմնադիրը։

Դիոդորոս Սիկիլիացին Պենելեոսի ծագումը բերում է Բեոտոսից՝ Բեոտացիների համանունով^[1]։ Պսեւդո Հիգինուսը Պենելեոսին անվանել է Հիպալկոսի և Աստերոպեի որդի^[2], Պլուտարքոսը՝ Հիպալկուս^[3], իսկ Պսևդո-Ապոլոդորոսը՝ Հիպալմուս^[4][5]։

Ըստ Պսևդո Ապոլոդորոսի Պենելեոսը միացել է Յասոնին և մյուս հերոսներին, ովքեր Արգո նավով ուղևորվել էին Կոլխիդա՝ ոսկե գեղմի համար^[6][5]։ Պենելեոսը Հեղինեի մի քանի տասնյակ փեսացուներից մեկն էր^[7][8]։ Հարսնացուի հոգեհայրը՝ Սպարտայի թագավոր Տինդարեուսը, դժվար ընտրության առաջ է կանգնել։ Բազմաթիվ հայտնի մարտիկներից, թագավորներից, աստվածների որդիներից հնարավորություն է ունեցել ձեռք բերել մեկ ընկեր, որը դարձել է Հեղինեի ամուսինը և մի քանի տասնյակ զայրացած թշնամիներ։ Ոդիսևսի խորհրդով Տինդարեուսը պարտավորեցրել է բոլոր փեսացուներին երդվել, որ կճանաչեն Հեղինեի ապագա ամուսնուն և, որ ամենակարևորն է, վտանգի և վիրավորանքի դեպքում օգնության հասնել նրան^[9][10][11]։ Արդյունքում Հեղինեի ամուսինը դարձել է Մենելայոսը, բայց Պենելեոսը ամբողջ կյանքի ընթացքում կապված է մնացել Տինդարեսին տրված երդմանը։ Երբ տասը տարի անց տրոյացի արքայադուստր Պարիսը Աֆրոդիտեի օգնությամբ առևանգել է Հեղինեին, Պանելեսը իր զորքով ստիպված է եղել միանալ աքայացիների բանակին, որը գնացել է դեպի Տրոյայի պարիսպներ^[12]։

Պլուտարքոսը հիշատակել է Պենելեոսին աքայացիների և Պեմանդերի միջև զինված հակամարտության համատեքստում, որը հրաժարվել է մասնակցել Տրոյական պատերազմին։ Պանելեսը Աքիլլեսի և Տլեպոլեմի հետ միասին օգնել է իր ազգական Պեմանդրին, մաքրագործման արարողություն կատարել որդու պատահական սպանության համար, որի համար նա սուրբ հողաբաժին է ստացել բեոտյան Թանագրայի մոտ^[3][5]։

Տարբեր հնագույն աղբյուրներում Պենելեոսի երեխաները կոչվում են Օֆելտ՝ Թեբանի թագավոր Դամասիխթոնի հայրը, ինչպես նաև Անակտորիա։ Պենելեոսի հետնորդներն են Պանելը և Պրիեն Ֆիլոտի հիմնադիրներից մեկը^[13][5]։

Առաջին անգամ հիշատակվել է Հոմերոսի «Իլիականում» որպես հինգ բեոտիացի հրամանատարներից մեկը, ով հիսուն նավերով մեկնել է Տրոյա։ Առասպելի մեկ այլ տարբերակում Պենելեոսը Տրոյա է բերել տասներկու նավ^[2]։ Համաձայն Պավսանիասի՝ նա գլխավորել է Թեբայի բանակը պատերազմի հենց սկզբում Թերսանդր թագավորի մահից հետո, քանի որ վերջինիս որդի Տիսամենն այդ ժամանակ անչափահաս է եղել^[14][5]։

14-րդ երգը նկարագրում է Պենելեոսի կողմից տրոյացի ռազմիկ Իլիոնեոսի սպանությունը, 16-ը՝ Լիկոնոսին, իսկ 17-ը՝ Պոլիդամանտի վիրավորումը նահանջի ժամանակ։ Հետագայում Հերոդոտոսի կողմից օգտագործվել է Պենելեոսի՝ Իլիոնեոսի մահը նկարագրելու հոմերական ոճը։ Պատմաբանը նույն կերպ է պատկերել Պարսից զորապետ Մասիստիի մահը 479 թվականի Պլատեյի ճակատամարտի ժամանակ^[15]։

Նստել է տրոյական ձիու մեջ^[16]։ Ըստ Վերգիլիոսի՝ Կորեբուսը սպանվել է Տրոյայի գրավման գիշերը^[17]։ Ինքը՝ Պենելեոսը, սպանվել է հարձակման ժամանակ, կամ, ըստ Դիկտիս Կրետեի, պատերազմի ամենավերջում՝ մինչև Տրոյայի գրավումը, Եվրիպիլոսի կողմից^{[14][18][19][5]}։

• Псевдо-Аполлодор Мифологическая библиотека / Перевод, заключительная статья, примечания, указатель В. Г. Боруховича. — Л.: Наука, 1972.
• Вергилий Энеида // Буколики. Георгики. Энеида. — М.: Художественная литература (издательство), 1979.
• Псевдо-Гигин Мифы / Перевод с латинского, комментарий Торшилов, Дмитрий Олегович|Д. О. Торшиловапод общей редакцией Тахо-Годи, Аза Алибековна|А. А. Тахо-Годи. — СПб.: Алетейя (издательство), 2000. — 360 с. — (Античная библиотека). — ISBN 5-89329-198-0
• Гомер Илиада / пер. Н. И. Гнедича . Изд. подг. А. И. Зайцев. — Л.: Наука (издательство), 1990.
• Диктис Критский Дневник Троянской войны // Вестник древней истории / Вступительная статья, перевод с латинского и комментарии Ярхо, Виктор Ноевич. — 2003. — № 4.
• Диодор Сицилийский Историческая библиотека / Перевод, статья, комментарии и указатель О. П. Цыбенко.. — М.: Лабиринт, 2000. — (Античное наследие).
• Квинт Смирнский После Гомера / Вступ. ст., пер. с др.греч. яз., прим. А. П. Большакова. — М.: Университет Дмитрия Пожарского, 2016. — 320 с. — ISBN 978-5-91244-158-5
• Павсаний Описание Эллады / Перевод и примечания С. П. Кондратьева под редакцией Е. В. Никитюк. Ответственный редактор проф. Э. Д. Фролов.. — СПб.: Алетейя, 1996. — ISBN 5-89329-006-2
• Плутарх Греческие вопросы // Застольные беседы. — Л.: Наука, 1990.
• Трифиодор Взятие Илиона // Вестник Православного Свято-Тихоновского гуманитарного университета. Серия 3: Филология / Александрова Т. Л.. — 2021. — В. 67. — С. 99—124. — doi:10.15382/sturIII202167.99-124
• Ярхо В. Н. Елена // Мифы народов мира / Главн. ред. Токарев, Сергей Александрович. — М.: Советская энциклопедия, 1980. — С. 356—358.
• Ярхо В. Н. Троянская война // Мифы народов мира / Главн. ред. С. А. Токарев. — М.: Советская энциклопедия, 1980. — С. 999—1001.
• Felton D. The Motif of the «mutilated Hero» in Herodotus(անգլ.) // Phoenix. — 2014. — Т. 68. — № 1/2. — С. 47—61. — doi:10.7834/phoenix.68.1-2.0047
• Gustav Türk. Peneleos // Ausführliches Lexikon der griechischen und römischen Mythologie :

[нем.] / Roscher Wilhelm Heinrich. — Leipzig : Druck und Verlag von B. G. Teubner, 1902. — Bd. III, 2. — Kol. 1900—1901.