Jump to content

Asụsụ Tai Dón

Shí Wikipedia, njikotá édémédé nke onyobulạ
Tai Dón
asụsụ, modern language
mba/obodoChina, Laos, Vietnam Dezie
usoro ederedeDai Don, Tai Viet Dezie
Ọkwa asụsụ Ethnologue6a Vigorous Dezie

 

Tai Dón ( ꪼꪕ ꪒ꪿ꪮꪙ, /taj˦.dɔn˦˥/ ), makwaara dị ka Tai Khao ma ọ bụ White Tai, bụ asụsụ Tai nke ugwu Vietnam, Laos na China .

Ekewapụtara Tai Dón dị ka nke otu asụsụ Tai-Kadai, nke dị na asụsụ Tai na obere asụsụ Southwwest Tai .

Nkesa ala

[dezie | dezie ebe o si]

Na China, ndị White Tai (Tai Khaw 傣皓) dị n'ime obodo ndị a nke mpaghara Yunnan, yana ihe dị ka mmadụ 40,000 (Gao 1999).

  • Mpaghara Jinping
  • Ógbè Malipo麻栗坡县: Nanwenhe Township 南温河乡
  • Obodo Maguan马关县: Obodo Dulong 都龙镇
  • Obodo Jiangcheng江城县: Obodo Qushui 曲水乡 (n'akụkụ mmiri nke Osimiri Tuka 土卡河)

fonology

[dezie | dezie ebe o si]

Mkpụrụokwu ọ bụla nwere opekata mpe otu mmalite, otu nucleus na otu ụda . Akụkụ ndị na-esonụ na-egosi consonants, ụdaume, na ụda na Tai Dón.

Consonants

[dezie | dezie ebe o si]

Consonants mbụ

[dezie | dezie ebe o si]
Consonants mbụ na Tai Dón  : 9–10 
Labial Alveolar Palatal Velar Glottal
Kwụsị / Mgbakwunye kwuputara b d
enweghị olu na-enweghị isi p t t͡ɕ [ a ] k ʔ
enweghị olu chọsiri ike tɕʰ
imi m n ɲ ŋ
Nke na-ese okwu kwuputara v [ b ]
enweghị olu f s x h
Odika l j [ c ]
Phoneme Example Phoneme Example Phoneme Example Phoneme Example Phoneme Example
/b/ /bɤn˨˨/ Templeeti:Script "moon" /d/ /dɔn˦˥/ Templeeti:Script "white"
/p/ /pɔ˦˥˦/ Templeeti:Script "father" /t/ /tu˨˨/ Templeeti:Script "door" /t͡ɕ/ /t͡ɕɔn˧˩ʔ/ Templeeti:Script "spoon" /k/ /kaːŋ˨˨/ Templeeti:Script "middle" /ʔ/ /ʔaːŋ˦˥/ Templeeti:Script "basin"
/pʰ/ /pʰaː˨˦ʔ/ Templeeti:Script "cloth" /tʰ/ /tʰiw˨˨/ Templeeti:Script "to whistle" /t͡ɕʰ/ /t͡ɕʰaj˦˥/ Templeeti:Script "egg" /kʰ/ /kʰo˨˦ʔ/ Templeeti:Script "to cook"
/m/ /mɯŋ˦˦/ Templeeti:Script "you" /n/ /naː˨˦ʔ/ Templeeti:Script "face" /ɲ/ /ɲuŋ˦˦/ Templeeti:Script "mosquito" /ŋ/ /ŋaːj˦˥˦/ Templeeti:Script "easy"
/v/ /vaːn˨˨/ Templeeti:Script "sweet"
/f/ /faː˨˨/ Templeeti:Script "lid" /s/ /sɔŋ˨˨/ Templeeti:Script "two" /x/ /xaj˨˨/ Templeeti:Script "tallow" /h/ /hɤ˦˥/ Templeeti:Script "sweat"
/l/ /loŋ˦˦/ Templeeti:Script "dragon" /j/ /jɔj˧˩ʔ/ Templeeti:Script "to drool"

Enwere ụyọkọ consonant anọ na-eme na mmalite nke syllable.

Ụyọkọ nkwenye mbụ na Tai Dón  : 10 
ụyọkọ Ọmụmaatụ
kw /kwaː˦˥˦/ ꪁꪫ��ꫀ "ịleta"
kʰw /kʰwe˦˥/ ꪂꪫꪸꫀ "to igwu"
ŋw /ŋwaː˦˥˦/ ꪉꪫꪱꫀ "fig"
xw /xwan˦˦/ ꪅꪫꪽ "smoke"

Consonants ikpeazụ

[dezie | dezie ebe o si]
Consonants ikpeazụ na Tai Dón  : 10–11 
Labial Alveolar Palatal Velar Glottal
Kwụsị p t k ʔ
imi m n ŋ
Odika w j ɰ [ a ]

Tai Dón nwere ụdaume itoolu dị mkpụmkpụ, yana otu ụdaume dị ogologo. Agbanyeghị, ụdaume ndị dị nkenke ka a na-enweta n'ụzọ ụda ogologo oge n'ọnọdụ ikpeazụ  : 10 (dịka ọmụmaatụ, /e/ bụ ụda ụda [eː] n'ọnọdụ ikpeazụ).

Udaume na Tai Dón  : 10 
N'ihu Azu
na-agbaghị gburugburu gbara okirikiri
Elu i ɯ u
N'etiti e ɤ o
Dị ala ɛ a

Enwere ụda isii na steepụ dị nro (mkpụrụokwu mepere emepe ma ọ bụ nke mechiri emechi na-ejedebe na sonorant ).  : 9 

Ụda Tai Dón n'asụsụ dị ire ụtọ  : 9 
Nkọwa mkpụrụedemede ụda Ọmụmaatụ
larịị, dịtụ ala karịa etiti 22 (ma ọ bụ ˨˨) /kaː˨˨/ ꪀꪱ "uku"
elu-elu 45 (ma ọ bụ ˦˥) /kaː˦˥/ ꪀꪱꫀ "ruo ruo"
dị ala, glottalized 24ʔ (ma ọ bụ ˨˦ʔ) /kaː˨˦ʔ/ ꪀꪱꫂ "osisi osikapa na-eto eto"
larịị, dịtụ elu karịa etiti 44 (ma ọ bụ ˦˦) /kaː˦˦/ ꪁꪱ "rapaara"
larịị, dịtụ elu karịa etiti nwere ịrị elu na ọdịda 454 (ma ọ bụ ˦˥˦) /kaː˦˥˦/ ꪁꪱꫀ "ọnụahịa"
na-ada, glottalized 31 (ma ọ bụ ˧˩ʔ) /kaː˧˩ʔ/ ꪁꪱꫂ "ịzụ ahịa"

Abụọ n'ime ụda isii ahụ na-eme n'otu nkeji okwu enyochara (mkpụrụokwu na-ejedebe na nkwụsị ).

Ụda Tai Dón na mkpụrụokwu ndị enyochara  : 9 
Ụda Ogologo ụdaume Ọmụmaatụ
elu-elu nkenke /sat˦˥/ ꪎꪰꪒ "anụmanụ"
ogologo /ʔaːp˦˥/ ꪮꪱꪚ "ịsa ahụ"
larịị, dịtụ elu karịa etiti nkenke /mot˦˦/ ꪣꪺꪒ "ant"
ogologo /laːt˦˦/ ꪩꪱꪒ "iji kpuchie"

Ntụaka

[dezie | dezie ebe o si]

Njikọ mpụga

[dezie | dezie ebe o si]