Jump to content

Awa

Di Wikipedia, e ensiklopedia liber
 E articulo aki ta uza ortografia di Papiamento. Lo aprecia si por mantene e articulo aki na estilo di Papiamento.
awa
Supkategoria dioxide, dihydrogen chalcogenide Editá
Has usenuclear reactor coolant, hydroponics, refrigerant, potential energy Editá
Ta kousaQ57385793 Editá
Conjugate acidhydronium Editá
Conjugate basehydroxide ion Editá
Chemical formulaH₂O Editá
Canonical SMILESO Editá
Phase pointtriple point, critical point Editá
Safety classification and labellingRegulation (EC) No. 1272/2008, NFPA 704: Standard System for the Identification of the Hazards of Materials for Emergency Response Editá
Subject has rolenatural resource, primary metabolite Editá
Simbolo Unicode💧, 🚰, 🚱 Editá

Awa (formula kimico: H2O) ta e componente kimico di dos atoom di hidrogeno y un atoom di zuurstof. Awa ta aparece den naturalesa den tres fase principal: likido, solido, y gas. Na temperatura di camber, awa ta un likido, sin color y holo specifico. Tur bida na mundo ta compone y depende pa un gran parti di awa. Awa ta cubri mas o menos 71% di superficie di planeta Tera.

Ciclo di awa

[editá | editá fuente]

Tin un ciclo di awa continuo riba Tera. Awa di laman ta vapora den solo, condensa den atmosfeer y cai bek na tera y ocean como awacero. E awa eventualmente ta core bek pa laman via riu i den fondo di tera.

Ciclo di awa

Awa di laman tambe ta wordo yama awa salo, ya cu e ta contene hopi salo disolvi. E salo ta keda atras na e momento cu awa di laman vapora, pues awacero no ta contene salo. Esaki ta yama awa dushi. Awa dushi ta awa cu ta contene menos di 1000 miligram di elementonan solido, manera salo.[1] Den areanan caminda awa dushi y salo ta mescla, por ehempel na bocanan di riu, awa brak ta surgi.

Tin un total di aproximadamente 1.400.000.000 km³ di awa na Tera. Di esaki, 97% ta aparece como awa salo den ocean y lama. E 3% cu ta sobra ta consisti di awa dushi y salo den suela (23.300.000 km³), masa di ijs (24.000.000 km³), awa superficial den lago y riunan (190.000 km³), y vapor di awa den atmosfeer (14.000 km³). E proporcionnan exacto por varia debi na factornan manera cambio di klima.

Propiedadnan fisico

[editá | editá fuente]

Estado di agregacion

[editá | editá fuente]

Awa por exsisti den tres fase principal: solido (ijs), likido (awa), y gas (vapor di awa). E scala di temperatura Celsius ta basa riba e transicion entre e fasenan aki: na 0 °C ijs ta smelt y na 100 °C awa ta herbe (na presion standard).[2] Awa por vapora for di tanto e fase solido como e fase likido. Vaporacion directamente for di ijs ta wordo yama sublimacion. Contrariamente, condensacion ta e proceso vapor pa likido, y re-sublimacion ta vapor pa solido.

Awa como solido, likido, y gas
Transicionnan di fase y estadonan di awa
Re-sublimacion riba un taki.
Ora tur e aire ta wordo saca for di awa di ijs na 0 °C, e awa ta cuminsa herbe na un presion di vapor di 6.2 mbar (0.62 kPa). Esaki ta e punto tripel, caminda ijs, awa y vapor di awa ta existi simultaneamente.

E puntonan di smelt y herbe di awa ta depende di presion. Na elevacionnan abou, unda presion ta mas halto, ijs ta smelt na temperaturanan mas abou, mientras na elevacionnan halto, unda presion ta mas abou, e punto di herbe ta baha. Por ehempel, ora e presion ta abou (vacuum) y igual na 4 kPa (40 mbar), e temperatura di herbe awa ta wordo alcansa na 29 °C.[3] Un otro ehempel, cushinando un batata riba Mount Everest (presion abou), cu punto di herbe na 69 °C,[4] ta dura largo pa cushina, mesun cos si lo mester cushina e batata bou di condicion normal na 69 °C.[5]

Awa den estado solido tin por lo menos diesun diferente fase di ijs, cada un cu su mesun structura di cristal, dependiendo di presion y temperatura. Tambe tin un estado caminda ijs, awa likido y vapor di awa ta existi simultaneamente, yama e punto tripel. Esaki ta sucede na 0.01 °C y un presion di 0.6 kPa.

Ademas, awa por aparece den un forma supercayente of superfriu bou di circunstancia special. Awa supercayente ta likido ariba di 100 °C, mientras cu awa superfriu ta keda likido abou di 0 °C. Esaki ta tuma luga, por ehempel, den un baki hopi limpi y suave, manera un bekerglas. E disturbio di mas chikito por cuasa cu awa supercayente ta herbe diripiente y explosivamente, un fenomeno yama herbemento retrasa. Awa superfriu por vries abruptamente riba vibracion, formando ijs den un tempo cortico.

E densidad di ijs ta mas abou cu esun di awa na 0 °C, pa e motibo aki cu ijs ta flota riba awa. Esaki ta debi na e structura di enlace di hidrogeno, cu ta duna ijs un structura di kristal habri (tetrahedra) similar na esun di diamante. Ora di smelt, e structura aki ta kenter parcialmente, loke ta causa cu e moleculenan di awa ta move mas cerca di otro.

Un enlace di hidrogeno ta un enlace special cu ta sucede principalmente entre atoomnan di hidrogeno mara na zuurstof. E enlace aki ta influencia propiedadnan fundamental di awa, manera su calor specifico, puntonan di smelt y herbe, y densidad.

Capacidad di calor specifico

[editá | editá fuente]

Awa tin un calor specifico extremamente halto. Pa awa likido esaki ta 4186 joules pa kilogram pa kelvin. Esaki ta nifica cu ta tuma 4186 joule di energia pa aumenta temperatura di un liter di awa cu un grado Celsius.

E propiedad aki ta permiti sistemanan cu hopi awa, manera organismonan y Tera, pa keda relativamente stabiel den temperatura. Awa tambe tin un influencia como moderado riba e klima, specialmente na areanan cu un klima maritimo.

Absorbacion

[editá | editá fuente]

Awa puro ta absorba principalmente onda di luz cortico, manera cora, oraño, geel. Segun cu luz penetra mas profundo den awa, e onda di luz mas largo (violeta y blauw) ta wordo absorba. Den awanan mas hundo, casi tur luz di solo ta disparce, loke ta pone e ocean parse blauw scur. E color di ocean y lagonan ta varia debi na materia organico disolvi, na consentracionnan mas halto, e color di awa ta cambia gradualmente di violeta y blauw pa berde, oraño y cora.[6]

Propiedadnan kimico

[editá | editá fuente]

Awa ta un molecule cu ta consisti di dos atoom di hidrogeno y un atoom di zuurstof. Su formula kimico ta (H2O). Awa tin un tension superficial, pues awa ta forma druppel riba superficie, na luga di sprei tur caminda. Den e sciencia di kimica, ta uza e palabra 'aqua', cu ta palabra Latin pa awa, pa referi na e molecule aki a traves di tur idioma. Aunke e ser humano por biba sin cuminda pa un siman, e no por biba sin awa pa mas cu un of dos dia.

Awa den naturalesa

[editá | editá fuente]

Mata, bestia y hende mester bebe awa pa por biba. E ta duna nos un medio di reaccion kimico cu ta tuma lugar y esaki ta mas tanto pa sanger. E ta mantene e temperatura di curpa mes cu sodo di e cuero. Awa ta yuda e sanger duna nos nutricion pa nos stoma y tur parti curpa cu ta mantene nos bibo. E ta yuda tambe hiba e sanger oxigeno te nos pulmonnan. E awa ta yuda produci pishi. Slijm ta yuda e hende tanto como bestia diregi alimento. E pishi ta yuda elimina mal producto kimico den nos curpa. E curpa humano ta 60-70% awa.

Awa ta e componente principal di co'i bebe manera lechi, juice y biña. Cada co'i bebe ta contene cos manera smaak y nutricion, tambe manera sucu, fruta y tin biaha alcohol. Awa cu hende sa bebe nos ta yama 'awa dushi'. E awa di e ocean ta awa salo, pero e lago y riu generalmente por bisa cu no tin awa salo. Ta di bisa cu 3% so tin awa dushi, e resto ta awa salo.

Mira tambe

[editá | editá fuente]