Chepri

Chepri

bóg wschodzącego słońca
Skarabeusz-Chepri, grobowiec KV6 w Dolinie Królów
Występowanie	mitologia egipska
Atrybuty	skarabeusz, kwiat lotosu
Wcielenie zwierzęce	skarabeusz
Teren kultu	starożytny Egipt
Szczególne miejsce kultu	Heliopolis
Multimedia w Wikimedia Commons

Chepri (stający się) – prabóstwo egipskie, czczone pod postacią skarabeusza. Był bogiem wschodzącego słońca. W Starym Państwie uważany za personifikację Atuma i jako taki uznany za stwórcę bóstw. W tekstach Księgi umarłych ma związek z symboliką zmartwychwstania^[1].

Chepri w hieroglifach^[2]

Imię „Chepri” pojawia się w Tekstach Piramid i zazwyczaj zawierało hieroglif skarabeusza jako determinatyw lub ideogram bóstwa^[3]. Wzmianki o Cheprim pojawiają się również w Amduat, gdyż jako personifikacja wschodzącego słońca jest nierozerwalnie związany z podróżą barki słonecznej przez Duat, egipski świat podziemny^[4][5].

Imię Chepri (translit. ḫprj) pochodzi od egipskiego czasownika ḫpr, oznaczającego "stawać się"^[6][7]. Zapis „hprj” można odczytywać również jako „Cheper”. Terminem tym określano skarabeusza, a także czasowniki „powstawać” i „narodzić się”^[8]. Imię bóstwa oznacza więc „Ten, który się stał”^[9].

hieroglif ḫpr zapisywany symbolem skarabeusza.

Chepri przedstawiany był pod postacią skarabeusza, bądź człowieka, którego głowę zastępuje skarabeusz. Chrząszcze te składają jaja w kulkach łajna, które toczą przed sobą. Wyklute i odżywiające się wewnątrz potomstwo wychodzi z kulki jako osobniki w pełni rozwinięte^[8]. Spowodowało to, że starożytni Egipcjanie wierzyli, że skarabeusze powstawały z nicości^[10][11][a]. Kształt kuli łajna, porównywany do tarczy słonecznej, a także samoistne odradzanie się, przywodzące na myśl cykl „odradzania się” Słońca każdego dnia sprawiły, że Chepri – bóg-skarabeusz identyfikowany jest z jednym z wcieleń Ra – Słońca^[8]. Jako jeden z aspektów Słońca był częścią triady monistycznej Ra-Atum-Chepri (później rozszerzaną do formy Ra-Horachty-Atum-Chepri)^[12][13]. Ra uosabia wieczny obieg tarczy słonecznej i Słońce w zenicie. Kiedy zmierza ku zachodowi, „umiera” nazywany jest Atumem, po symbolicznym przejściu przez Duat ponownie „odradza się” i jako stwarzające się na nowo Słońce identyfikowany jest z Cheprim^[6][14][15].

W dwunastej godzinie Amduat nowo odrodzony Chepri przejmuje stery na słonecznej barce transportującej Słońce przez Duat^[16]. Chepri, zwłaszcza pod postacią zwierzęcą przedstawiany jest podczas pchania dysku słonecznego przez podziemne krainy, odzwierciedlając realne zachowania skarabeuszy toczących przed sobą kulkę odchodów^[10].

Skarabeusz był powszechnym motywem wykorzystywanym przy wytwarzaniu przedmiotów w starożytnym Egipcie. Symbol boga Chepri znajdował się na amuletach, pierścieniach, pektorałach^[8][17]. Przedstawienia skarabeusza były rozdawane podczas podczas publicznych uroczystości, Egipcjanie nosili je by uchronić się przed złymi mocami, a także okazać wierność bogom oraz władcy^[8]. Idole Chepriego wykonywano z różnorodnych materiałów. W zależności od stanu majątkowego Egipcjanin mógł kupić skarabeusza wykonanego z tanich, łatwo dostępnych materiałów jak kamień czy fajans, lub uchodzącego za dobro luksusowe turkusu i lazurytu^[8][18][19]. Skarabeusze były barwione na kolor niebieski, który przez nawiązania do nieba lub praoceanu kojarzony jest z bogami^[20].

Chepri był jednym z egipskich bóstw solarnych, symbolizującym wschodzące Słońce. W Heliopolis – jednym z głównych ośrodków religijnych był również uważany za stwórcę świata^[3][21]. Chepri mimo swojej roli w akcie stworzenia nie posiadał własnego ośrodka kultu, był jednak czczony w Heliopolis, później również w Tebach jako jedno z bóstw solarnych^[1]. Pomimo braku świątyni poświęconej temu bóstwu, kult Chepriego rozpowszechniony był na terenie całego starożytnego Egiptu. Świadczą o tym znajdowane w różnych formach przedstawienia zwierzęcia mu poświęconego. Zmumifikowane skarabeusze, a także amulety je przedstawiające znajdowane w grobowcach sięgających czasów predynastycznych sugerują, że Chepri był czczony już na wczesnym etapie historii Egiptu^[1][19].

Z uwagi na fakt, że Chepri uosabia odradzanie w cyklu życia i śmierci pojawia się on w Amduat, a także w Księdze Jaskiń i Księdze Bram^[22]. W obu tekstach zwłoki Chepriego połączone są z duszą Ra, podczas jego wędrówki przez Duat^[23][24]. Zarówno Amduat, jak i Księga Bram mają podobną konstrukcję, przy czym drugi tekst skupia się bardziej na opisywaniu duszy, która podąża za słoneczną barką Ra^[25]. Co łączy powyższe księgi, Chepri pojawia się w szóstej godzinie nocy, a także wyprowadza barkę z podziemi^[22][23][26]. W Księdze Jaskiń kolejne elementy narracji podzielone są na na winiety, Chepri pojawia się na trzeciej z nich^[22].

Zobacz hasło Chepri w Wikisłowniku

• Skarabeusz
• Egipskie hieroglify trzyliterowe