Kojaeli (il)

Kocaeli, Türkiýe'nin ili.

Kocaeli, Türkiyäniň bir ili bolup, iň köp ilatly onynjy şeheridir. Şäher, Türkiyäniň iň möhim senagat we söwda merkezlerinden biri bolup, SEGE-2011 derejelendirme göre, Stambul, Ankara, Izmir we Bursa şeherlerinden soň iň ösüşen şeherdir. 2023-nji ýylyn ahyrynda Kocaeliniň ilaty 2.102.907 bolupdyr. Ilat sany göre, Marmara sebitinde Stambul we Bursa şeherlerinden soň iň uly şeherdir. Adyny 1320-nji ýylda Izmit türkmenini basyp alan Akça Koca atly serkerdeden alandyr. Şäher, Stambul, Bursa, Sakarya we Yalova ýaly şeherler bilen goňşy bolup durýar.

Taryhy

Kocaeli gadymy döwürlerde Bitinya atly sebitiň çägelerinde ýerleşýärdi. Megara we Atenalylar MÖ 712-nji ýylda Başişkele sebitinde Astakus atly şeheri gurdular. Soňraky döwürlerde şeher Skylax we Olbia ady bilen atlandyryldy. MÖ 262-nji ýylda Astakus ilaty Izmit sebitine göç edip, I. Nikomidis şeheri gurdy we bu şeher "Nikomedia" adyny aldy. Nikomedia, Bitinya Patyşalygynyň paýlanyp gitmegine çenli bu patyşalygynyň paýtagty bolup durýardy.

284-nji ýylda Rim imperatory Diokletian Nikomediýy öz imperiýanyň paýtagty etdi. Emma, Imperator Konstantin döwründe Stambul paýtagt edilip, Nikomediýyň öňki möhüm orny peseldi. 11-nji asyryň ahyrlarynda Kocaeli Seldjuklarňyn dolandyryşy astyna girdi, emma Haçlylar öýüsleri döwründe sebiti Bizans imperatory Aleksios Komnenos yzyna aldy. Osmanlylar döwründe Akçakoca atly Osmanly serkerdesi Kocaelini basyp aldy. Osmanly döwründe Nikomedia "Iznikmid" we soň "Izmit" adyny aldy.

20-nji asyryň başynda demir ýollarynyň gurulmagy bilen Kocaeli ösüşini tizlendirip, 1888-nji ýylda Izmit, özbaşyna sancaş bolupdyr. 1920-nji ýylyň 6-njy iýdlinde ilki bilen Iňlisler, 28-nji aprelde bolsa Gresiýa Kocaelini basyp aldylar. Emma, 1921-nji ýylyň 28-nji iýdlinde Türk özbaşy dangylşy bilen şeheri azat etdi. Respublikadan soň Kocaeli tizlik bilen senagat sebitine öwrüldi we 1934-nji ýylda Izmitde ilki kaýyt fabrikasy guruldy.

1993-nji ýylyn 2-nji sentýabrynda çykarylan 504 belgili kanun bilen Kocaeli büykşeher statusyny aldy we 2004-nji ýylda 5216 belgili kanun bilen büykşeher beledýasynyň çägeleri ilýniň administratiw serhetleri bilen utgaşdy.

Geografiýasy

Kocaeli, Marmara sebitiniň Çatalca-Kocaeli bölüminde ýerleşýär we 3.397 km² meýdana çekimlidir. Geografik orny bilen Aziýa we Europeýanyň arasynda möhim ulag ýollaryna gatyşyşy bar. Izmit körfezi tebigy port bolup, Türkiyäniň iň möhim deniz töwergelerinden biridir.

Klima

Kocaeli ýerli ikliminiň Akdeniz we Karadeniz klimatlarynyň arasynda özüne ças özgerşini görkezýär. Tomusgyzgyn we çygly, gyşy ýylyň az köp yağyşly bolup, gyshyn ortaça 12 gün gar ýagýr. Kocaeliniň iň ýokary temperaturasy 44,1 °C (13-nji iýdl 2000), iň pes temperaturasy -8,3 °C (23-nji fewral 1985) bolup, ýyllyk orta temperaturasy 14,8 °C.

Göller we Akarsular

Sapanca göli Kocaeliniň günbatarynda ýerleşýär we 47 km² meýdana çekimlidir. Kirazdere we Yuvacik suw howdanlary Kocaeliniň suw çeşmesi bolup durýar. Akarsular çalt akyp, göçürme we alýwial topraklary emele getirmegä sebäp bolýar.

Kocaeli, ösüşini dowam etdirýän, senagat, töwergelik we tüzgürlik sebitlerinden biri bolup durýar.

	Türkiýäniň welaýaty.
Adana \| Adyýaman \| Afýonkarahisar \| Agry \| Aksaraý \| Amasýa \| Ankara \| Antalýa \| Ardahan \| Artwin \| Aýdyn \| Balykesir \| Bartyn \| Batman\| Baýburt \| Bilejik \| Bingöl \| Bitlis \| Bolu \| Burdur \| Bursa \| Çanakkale \| Çankyry \| Çorum \| Denizli \| Diýarbakyr \| Düzje\| Edirne \| Elazyg \| Erzinjan \| Erzurum \| Eskişehir \| Gaziantep \| Giresun \| Gümüşhane \| Hakkari \| Hataý \| Izmir \| Kahramanmaraş \| Karabük \| Karaman \| Kars \| Kastamonu \| Kaýseri \| Kyrykkale \| Kyrklareli \| Kyrşehir \| Kilis \| Kojaeli \| Konýa \| Kütahýa \| Malatýa \| Manisa \| Mardin \| Mersin \| Mugla \| Muş \| Newşehir \| Nigde \| Ordu \| Osmaniýe \| Rize \| Sakarýa \| Samsun \| Siirt \| Sinop \| Siwas \| Stambul \| Şanlyurfa \| Şyrnak \| Tekirdag \| Tokat \| Trabzon \| Tunjeli \| Uşak \| Wan \| Ygdyr \| Ysparta \| Ýalowa \| Ýozgat \| Zonguldak